Egzotični melanž Petrua Cârdua

Petru Cârdu

Pertru Krdu/Cârdu je kulturni pregalac koji je na najbolji način vezivao različite kulture na istom multietničkom prostoru Vojvodine. Vršac u kome je živeo postao je grad gde se odlazilo zbog važnog kulturnog događaja koji je on organizovao: bilo da je reč o predstavljanju knjige ili o pozorišnoj premijeri.

Pesnik, prevodilac, antologičar, izdavač Petru Krdu (1952–2011) rođen je 1952. godine u južnobanatskom selu Barice. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Vršcu, a fakultetsko obrazovanje iz oblasti teorije umetnosti stekao je u Bukureštu.

Njegova želja da književnost i poezija postanu životna stavka u svakodnevici građana Srbije i Vojvodine, naspram ispraznom govoru proze društvene stvarnosti i administracije što rezultira osnivanjem Književne opštine Vršac (KOV), čiji je bio jedan od utemeljivača i njen dugogodišnji predsednik i glavni urednik. Stremljenje ka evropskim vrednostima, a ne zatvaranjem u provincijske krugove navodi ga na ideju da u Vršcu utemelji priznanje Evropske nagrade za poeziju, što je u početku izazvalo otpor u beogradskim i novosadskim književnim krugovima. Ali i u samom Vršcu neka nastojanja Petru Krdua nisu nailazila na razumevanja u sredini u kojoj je i za koju je on delovao. Bio je uporno tvrdoglav u borbi za odbranu Sterijine kuće u kulturne ciljeve, kada je ona sudskim putem dodeljena crkvenoj opštini, braneći pravo na književnost, ili kada je pri postojećem vršačkom pozorištu "Sterija", i pored toga što nije bio miljenik vlasti, uspeo da osnuje scenu na rumunskom jeziku.

Izdavač i prevodilac

Pored izuzetne uloge promotera kulture i umetnosti koju je sebi zadao i uspešno obavljao godinama, iza njega je ostalo brdo knjiga, koje potpisuje kao izdavač KOV-a, ali i kao autor u drugim izdavačkim kućama (posto nije hteo da koristi privilegovani položaj izdavača za svoju poeziju). Pripadao je onoj retkoj vrsti pesnika koja ume da se raduje i divi tuđoj stvaralačkoj snazi i da kao izdavač neguje takve pesnike u bibliotekama "Nesanica" i "Atlas vetrova". Umeo je da "nanjuši" talente, kako domaće tako i strane, pa čak i buduće nosioce Nobelove nagrade za književnost. (Šimborska i Le Clézio su bili njegov izdavački izbor pre nego što su dobili Nobelovu nagradu).

Od izuzetne vrednosti su kritička izdanja Sterijinih dela u Petruovoj i KOVovoj biblioteci "Dela Jovana Sterije Popovića", projekat koji nisu uspele da realizuju ni institucije čiji je to zadatak bio: SANU (Srpska akademija nauka i umetnosti iz Beograda, niti MS (Matica srpska iz Novog Sada). Započeo je i biblioteku namenjenu objavljivanju istaknutih teoretskih knjiga stereologa "Katedra Sterijana".

Njega je rukovodio princip da je knjiga duhovni proizvod, a ne roba izložena u prodavačkim vitrinama. Umeo je da se snalazi za takve kulturne proizvode, nalazeći sponzore.

Iz pera Petru Krdua izašlo je preko 20 knjiga prevoda za šta je nagrađivan (između ostalog, prevodio je i sa francuskog). Prevodio je radove autora Mirča Elijade (Pilier sans fin), Ežen Jonesko, Emil Sioran (Emil Cioran : Larmes et saints, Au comble du désespoir, Cris de désespoir), Michel de Give itd. Sastavio je nekoliko antologija: Antologija srpske poezije, Antologija rumunske avangarde i Antologija slovenačke poezije 20. veka.

Imao je običaj da tvrdi da Evropa počinje u dvorištu Sterijine kuće. Zato se uhvatio u koštac sa vetrenjačama kada je 1987. osnovao Evropsku nagradu za poeziju. Ovu su nagradu dobili: Finac Pavo Haviko, Irac Pol Maldun, Poljak Tadeuš Ruževič, Srbin Miodrag Pavlović, Hrvatica Vesna Parun, Rumunka Ana Blandijan, Poljakinja Eva Lipska, Rus Vjačeslav Kuprijanov, zatim Anri Mišo, Encesberger, Milorad Pavić, Vislava Šimborska, Marina Cvetajeva, Čarls Simić, Eva Lipska i dr.

Pesnik

Kao pesnik, Krdu se nadovezuje na francusku nadrealističku tradiciju, koja je inače imala veliki uticaj na jugoslovensku poeziju između dva rata. Za razliku od evropskog nadrealizma, u Jugoslaviji i Rumuniji, ovaj pravac je nastavio je da se razvija pošto su se, posleratni umetnici suprostavili zagovornicima socijalističkog realizma u umetnosti.

Poeziju je najpre pisao na maternjem, rumunskom jeziku, prepevavajući svoje stihove i na srpski, a zatim je stihove pravio na srpskom. Dvostruko Krduovo pesničko stanje - iz modernističke rumunske pesničke tradicije, on se snažno oslanja i na tradicijsku liniju srpskog pesništva. O tome najbolje govore bibliografski podaci njegovih objavljenjih zbirki: Pronume / Zamenice (Pančevo, 1981 – dvojezično izdanje); Jagoda u klopci [Une fraise dans le piège] (Novi Sad, 1988. – izdanje na rumunskom jeziku i knjiga na srpskom iste god.); U crkvi Troja [L’église de Troie] (Pančevo, 1992 – na rumunskom jeziku, a 1992. u Beogradu na srpskom); Ljubičasto mastilo [L’encre violette] (Beograd, 1997 – na srpskom jeziku; Bukurešt, 1998 – na rumunskom); Škola izgnanstva [L’école de l’exil] (Krajova, 1998 – na rumunskom); Saučesništvo / Complicitate [Compassion] (Beograd, 2003; Pančevo, 2007. na srpskom i rumunskom jeziku), kao i Moj građanski šešir (Novi Sad, 2009). Osim toga, 1990. god. londonska kuća Forest Books objavila mu je izbor iz poezije The Trapped Strawberry.

Nedoumice jedinke. Prevashodna Krduova tematska orijentacija jeste odnos stvaralačkog ega i spoljnog sveta kroz razmatranje duhovnog i materijalnog u svakodnevici. Njegovo lirsko 'ja' više govori u ime čovečnosti, nego što zastupa samog pesnika. Najčešći motivi njegove poezije su razna duhovna stanja čovekova, egzil, ljubav, priroda sa svojim elementima. Za sve ovo naslanja se na mitove koje parodira, ali i na sopstvena sećanja i snove. Njegova poezija, mada lišena eksplicitne retorike, ponekad postavlja pitanja na koja odgovori nisu bitni. Stvarao je funkcionalne poetske slike, ustrajući na aluzivnosti, uz upotrebu svakodnevnog jezika.

Dejstvo reči za njega su isto što i dejstvo vatrenog oružja. Kao da se podsmeva tradicionalnoj lepoti stiha, kada pravi stihove bez ritma i rime, ne plašeći se sarkazma, cinizma, vulgarnosti. Istovremeno postojanje ironije i liričnosti (što je gotovo nepomirljivo) može ponekad da zbuni čitaoca.

*

U napukloj rečenici

mog svakodnevnog posla

zidam dokaze na putu do kuće

gospode

srećan sam što me se ne tiče

onaj koji je izgubio sluh

pretpostavljajući da je razvalio zidove

kradom ulazim u pejzaž

između rečenice i svedoka

Petru Krdu, REČENICA / SVEDOK

Oduvek su udvoje

čovek i smrt

dva lika u koje toneš

dok ptica leti u tebi

a ti pojma nemaš

da lovačka puška

nabijena u susednom telu

razgovara sa tvojim svakodnevnim bogom

Petru Krdu, KOLOKVIJUM

Rekli su o njemu:

"Taj kamerni pesnički glas crpi snagu iz dve književne baštine: rumunske i srpske, a održava se na ivici visine zahvaljujući izneverenim očekivanjima. Uz to, on zna, taj glas, gde je mesto danas poeziji u svetu […] On dakle vodi računa o promenjenom svetu današnjice, koji će sutra biti još više izmenjen no što je danas." (Milodrad Pavić)

"Strukturom svog jezika pesnik smešta čoveka; koji nije ratnik, niti je nacionalni prorok, u prostor i vreme kojem pripada. Čovek (pesnik, intelektualac ili običan 'mali čovek') posmatra svoju stvarnost i o njoj razmišlja. U suštinski govornom idiomu pesnik prepliće jezike i njihovom narativnom i simboličkom fragmentarnošću precizno na nivio diskursa određuje duhovno stanje u 'rodnoj godini / zaraženoj balkanskim virusom'." (Dubravka Đurić)

"Petru Krdu smesta nagoveštava paradoksalnost iskaza kao temelj pesničke vizije (vremena, prostora i smisla) koji gaji, ali i činjenicu da njegovo pesništvo nije slepi odblesak inspiracije, nego jedna vrsta egzotičnog melanža - od inspirativnog slepila i racionalnog korektiva sumnje a kako vreme protiče, sve više i egzistencijalnog straha. Naime, ma koliko se nekom čitaocu moglo pričiniti da je Krduov post-nadneo-nadrealizam odsutan iz istorije i posvećen intimi odnosno jeziku kao varničenju koje pali vatru lirike, Saučesništvo prati ono što se zbiva kod nas i šalje čitaocu odbleske jedne razdrobljene i vremenom sve opakije stvarnosti." (Vasa Pavković)